بهبود زخم یک واکنش طبیعی فیزیولوژیک به آسیب بافت است. با این حال بهبود زخم پدیده‌ای ساده نیست، بلکه شامل فعل و انفعالاتی پیچیده بین انواع سلول‌های متعدد، سیتوکین‌ها، واسطه‌ها و سیستم عروقی است و دارای فازهای التیام زخم متفاوت است. مرحله اولیه تشکیل عروق خونی و تجمع پلاکت‌ها برای جلوگیری از خونریزی است. به دنبال تجمع پلاکت‌ها هجوم انواع سلول‌های التهابی با نوتروفیل شروع می‌شود. این سلول‌های التهابی به نوبه خود، انواع مختلف واسطه‌ها و سیتوکین‌ها را برای ترویج آنژیوژنز، ترومبوز و اپتیالیزاسیون مجدد رها می‌کنند. فیبروبلاست‌ها به نوبه خود به عنوان اجزای خارج سلولی و به عنوان داربست قرار می‌گیرند.
فاز التهابی با هموستاز، کموتاکسی و افزایش نفوذپذیری عروقی مشخص می‌شود که باعث ایجاد محدودیت برای ایجاد آسیب بیشتر می‌شود، زخم را می‌بندد، باقی‌مانده سلولی و باکتری را حذف نموده و مهاجرت سلولی را افزایش می‌دهد. مدت زمان فاز التهاب معمولا چندین روز طول می‌کشد.
فاز پرولیفراتیو یا تکثیر بوسیله تشکیل بافت گرانولیته، اپتیالیزاسیون مجدد و ایجاد عروق جدید مشخص می‌شود. این مرحله تواند چندین هفته طول بکشد. فاز پرولیفراتیو یا تکثیر بوسیله تشکیل بافت گرانولیته، اپتیالیزاسیون مجدد و ایجاد عروق جدید مشخص می‌شود. این مرحله تواند چندین هفته طول بکشد.
مرحله بلوغ و بازسازی زمانی است که زخم به بهبود حداکثر خود خواهد رسید.
بطور کلی مراحل ترمیم زخم به صورت ۴ مرحله ی پی در پی است که شامل هموستاز، التهاب، تکثیر و بلوغ می‌باشد. اگرچه مراحل ترمیم زخم به شکل خطی می‌باشد اما گاهی فرآیند ترمیم می‌تواند به طرف جلو یا عقب برود که این موضوع بستگی به شرایط داخلی یا خارجی بیمار دارد.
فازهای التیام زخم
- ۰.۱ فازهای التیام زخم
- ۱ فاز هموستاز (قطع خونریزی) :
- ۱.۱ فاز التهاب :
- Inflammatory phase۱.۲ عوارض التیام زخم:
- ۱.۳ خونریزی :
فاز هموستاز (قطع خونریزی):
هموستاز مرحله‌ای از مراحل ترمیم زخم است که با قطع خونریزی شروع می‌شود. وقتی قسمتی از بدن، خونریزی می‌کند اولین مرحله شروع مرحله هموستاز و انقباض عروق خونی است که باعث کاهش خونریزی می‌شود.
سپس پلاکت‌ها برای پوشاندن دیواره عروقی آسیب‌دیده به هم می‌چسبند و انعقاد رخ می‌دهد. تعداد زیادی پلاکت با چسب فیبرینی به هم می‌چسبند و مانند یک تور سلول‌های قرمز خون را به دام می‌اندازند و خونریزی را قطع می‌کنند. پروسه هموستاز خیلی سریع اتفاق می‌افتد. بعد از آن اولین داربست فیبرینی در زمان ۶۰ ثانیه با چسب فیبرین تشکیل می‌شود و چون از حالت مایع به حالت ژله‌ای برای تشکیل لخته خون درمی‌آید و پروترومبین را آزاد می‌کند. تشیکیل ترومبوز یا لخته، پلاکت‌ها یا سلول‌های خونی را در ناحیه زخم نگه می‌دارد.
ترومبوز اگرچه در مرحله ترمیم زخم مهم است اما خود باعث بروز مشکلاتی می‌شود، به طور مثال اگر لخته از دیواره عروق جدا شود و وارد گردش خون سیستمیک شود، امکان ایجاد سکته و آمبولی ریه و یا حمله قلبی را ایجاد می‌کند.
فاز التهاب : Inflammatory phase
التهاب فاز دوم در ترمیم زخم از مراحل فازهای التیام زخم است و بلافاصله بعد از آسیب دیدن رگ‌های خونی و نشت مواد موجود در رگ‌های خونی ( که شامل آب، نمک و پروتئین است)، به بیرون رگ شروع می‌شود و علت ایجاد تورم موضعی نیز می‌باشد. التهاب هم سبب کنترل خونریزی می‌شود و هم از عفونت جلوگیری می‌کند. در طی مرحله التهاب، سلول‌های سفید خونی، فاکتورهای رشد، مواد مغذی و آنزیم‌ها به سمت منطقه آسیب دیده حرکت می‌کنند که خود این عمل منجر به تورم، قرمزی، درد و حالت‌های مختلف مرحله التهابی می‌شود.
التهاب یک بخش طبیعی از پروسه ترمیم زخم است و فقط در مواردی که مشکل ایجاد شود، باعث طولانی شدن این مرحله از درمان زخم می‌شود.
فاز تکثیر: Prolifrative phase
فاز تکثیر در ترمیم زخم، زمانی‌که در زخم بازسازی و نوسازی بافت جدید شکل می‌گیرد، شروع شود. بافت جدید با کلاژن و ماتریکس خارج سلولی ساخته می‌شود، علاوه بر آن یک شبکه جدید از رگ های خونی باید ساخته شود و یک بافت گرانوله سالم با اکسیژن‌رسانی کافی و تغذیه مناسب تولید می‌شود. فاز تکثیر در ترمیم زخم، زمانی‌که در زخم بازسازی و نوسازی بافت جدید شکل می‌گیرد، شروع شود. بافت جدید با کلاژن و ماتریکس خارج سلولی ساخته می شود، علاوه بر آن یک شبکه جدید از رگ های خونی باید ساخته شود و یک بافت گرانوله ی سالم با اکسیژن رسانی کافی و تغذیه مناسب تولید می شود.
مایوفیبروبلاست باعث می شود زخم منقبض شود. لبه های زخم با استفاده از سلول های ماهیچه ای دودی که به هم فشار می آورند موجب بسته شدن زخم می شوند. در فازهای ترمیم و درمان زخم، مرحله ی گرانولاسیون بافت قرمز یا صورتی است که بافت ناهموار و ناصاف دارد و بافت گرانوله ی سالم به راحتی خونریزی نمی کند. بافت گرانوله ی تیره می تواند نشانه ی کم آبی باشد.
فاز بلوغ : Maturation phase
فاز بعدی در مراحل و فازهای التیام زخم، فاز بلوغ زمانی است که کلاژن نوع III به نوع I تغییر و تبدیل می‌شود و زخم کاملا بسته می‌شود. سلول‌هایی که در این مرحله نیاز نیستند به سمت آپوپتوز یا مرگ برنامه‌ریزی شده، حرکت می‌کنند. در فاز بلوغ، کلاژن در طول خطوط فشاری دوباره جذب می‌شوند و بنابراین فیبرهای کلاژن می‌توانند به هم نزدیک و نزدیک‌تر و متراکم شوند.
متراکم‌تر شدن فیبرهای کلاژن، اسکار ضخیم زخم را کاهش می‌دهد، در اصل ریمودله شدن از روز ۲۱ بعد از آسیب شروع می‌شود و تا یک سال بعد ادامه دارد. حتی زخمی که ترمیم شده و پوست آن بسته شده باشد، در زیر پوست ریمودله شدن همچنان در حال انجام است.
مراحل درمان زخم یک روند پیچیده و شکننده است. عدم پیشرفت در مراحل درمان زخم می‌تواند منجر به زخم مزمن شود. عوامل موثر بر زخم‌های مزمن عبارت است از بیماری‌های وریدی، عفونت، دیابت و کمبود متابولیک سالمندان. با مراقبت از زخم بوسیله تمیز و مرطوب نگه داشتن زخم و محافظت از زخم در برابر آسیب مجدد یا عفونت، می‌توان به روند درمان زخم سرعت بخشید.
عوارض التیام زخم:
- خونریزی ( hemorrhage )
- عفونت ( infection )
- باز شدن زخم ( dehiscence)
- بیرون ریختن احشا (evisceration)
خونریزی :
- خروج مختصری خون از زخم طبیعی است، اما خونریزی زیاد غیرطبیعی محسوب می‌شود.
- o هماتوم: تجمع خون در زیر پوست است که معموالا به رنگ متمایل به آبی (کبودی) می‌باشد.
- o خطر خونریزی به ویژه طی 48 ساعت اول بعد از جراحی بیشتر است.
عفونت :
عفونت که از جمله عوارض دیررس در زخم‌ها است می‌تواند با علائم زیرهمراه باشد:
- التهاب و قرمزی اطراف زخم ترشحات
- چرکی درد و سوزش محل زخم
- تب ، تعریق ، تشنگی، لرز و بیحالی
- التهاب غدد لنفاوی
بازشدن زخم و بیرون ریختن احشا:
از عوارض جدی بعد از عمل می‌باشد. عواملی چون چاقی، تغذیه ناکافی، ترومای متعدد، بخیه ناکافی یا نامناسب، سرفه زیاد و استفراغ، احتمال ایجاد این عوارض را می‌افزاید.
